اسرار کاوش

این کار تا زمان حکومت بنی‌امیه و بعد از آن ادامه داشت. ضرب درهم‌های عرب ساسانی در عهد خلفای راشدین و اوایل دولت بنی امیه یعنی تا زمان عبدالملک بن مروان در سال ۷۹ هـ . ق. ادامه داشت. بعد از این تاریخ سکه‌های اسلامی بدون تصویر جایگزین آن شد. اولین سکه طلا (دینار) بدون تصویر در سال ۷۷ هـ . ق. در دوره عبدالملک بن مروان خلیفه اموی ضرب شد و از سال ۷۹ هـ . ق. سکه‌های نقره به صورت رسمی ضرب شد و از آن پس ضرب سکه به سبک عرب ساسانی منسوخ گردید.
با وجود رواج سکه‌های اسلامی خطی بدون تصویر از نیمه دوم قرن اول هجری، سکه‌هایی به سبک ساسانی با تصویر تا قرن دوم هجری در طبرستان ضرب می‌شد. این سکه‌ها را که کوچک‌تر از سکه‌های عرب ساسانی بودند، سکه‌های طبرستان می‌نامند. سکه‌های حکام عرب طبرستان نیز شبیه سکه‌های اسپهبدان بوده با این فرق که نام هریک از آنها به خط کوفی و نام طبرستان و سال ضرب در پشت سکه به خط پهلوی بوده است. اسپهبان طبرستان از خاندان ساسانی بودند و در طبرستان فرمانروایی مستقلی را تأسیس نمودند و تاریخ مخصوصی را که به سال طبری معروف است برگزیدند.

همانگونه که اشاره گردید اولین سکه‌های خطی اموی از جنس طلا در زمان عبدالملک بن مروان ضرب و جایگزین درهم‌های عرب ساسانی شد. در زمان خلافت بنی‌امیه، نام خلیفه روی سکه‌ها دیده نمی‌شود و تنها تاریخ و محل ضرب سکه بر روی سکه‌های نقره و تاریخ ضرب در طرف دیگر و سوره مبارکه الاخلاص را بدون کلمه «قل» به شکل «الله احد الله صمد لم یلد ولم یولد و لم یکن له کفواً احد» ضرب می‌کردند.
از سال ۱۲۷ هـ . ق. که قایم ضداموی به رهبری ابومسلم خراسانی قوت گرفت تا انقراض امویان در سال ۱۳۲ هـ. . ق. و روی کار آمدن سفاح اولین خلیفه عباسی، سکه‌های ویژه‌ای با مفاهیم سیاسی امویان ضرب گردید که به نام ابومسلم شناخته می‌شود. این سکه‌ها مانند سکه‌های امویان بدون نام خلیفه در ایالت‌های جبال در خراسان و خوزستان و فارس ضرب می‌شد. نام ابومسلم خراسانی بر روی هیچ یک از سکه‌های نقره نیامده است ولی بر روی سکه‌های مسی بین سال‌های ۱۲۷ تا ۱۳۲ نام ابومسلم دیده می‌شود.
سوره مبارکه ۱۱۲ قرآن کریم بر روی سکه و در حاشیه پشت سکه قسمتی از آیه ۳۳ سوره توبه «محمد رسول الله ارسله بالهدی و دین الحق لیظهره علی الدین کله و لوکره المشرکون» نقش گردیده است. در منابع مختلف از ضرابخانه‌های بسیاری نام برده شده است که سکه‌های اموی در آنجا ضرب می‌شده‌اند. اما از این ضرابخانه‌ها به جز دمشق، افریقیه و اندلس بقیه در عراق و ایران بوده‌اند که سکه‌های عرب ساسانی در آنها ضرب می‌شده است. حکومت خلفای عباسی از سال ۱۳۲ هـ . ق. شروع شد و تا سال ۶۵۶ هـ . ق. ادامه یافت. در سکه‌های عباسی حاشیه سکه مثل سکه اموی است. ولی دیگر سوره ۱۱۲ قرآن کریم را بر پشت سکه نیاورده و عبارت «محمد رسول الله» جای آن را می‌گیرد.

با گذشت زمان سکه‌های عباسی تکامل پیدا کرده و در حاشیه سکه‌ها آیه ۳ و ۴ سوره روم نوشته شد: لله الامرمن قبل و من بعد و یومئد یفرح المؤمنون بنصراله».
اوایل قرن سوم هجری ظهور حکومت‌های نیمه مستقل در ایران مثل طاهریان و صفاریان را مشاهده می‌کنیم که دارای سکه‌های بسیار جالب و باارزش هستند. طاهر بن حسین سردار نامی مأمون و سرسلسله طاهریان که بعدها به ذوالیمینین شهرت یافت و بر روی سکه‌ها لقب او دیده می‌شود.
سلسله دیگر که از سیستان بود، صفاریان و مؤسس آن یعقوب لیث می‌باشد. بر روی سکه‌های نقره این دوره کلماتی مثل النصر، الظفر، الیمن و السعاده نقر شده است که نظیر این کلمات روی سفال‌هی لعاب‌دار ایران به چشم می‌خورد (کارگر: ۱۳۸۰).
یکی از سلسله‌های بزرگ که در قرن‌های سوم و چهرم هجری بر نواحی وسیعی از ایران حکومت می‌کردند سامانیان بودند که قلمروشان از مرزهای هند در مشرق تا مرکز فلات ایران در مغرب امتداد پیدا می‌کرد. بیشتر گنجینه‌های بزرگ نقره که از روسیه، لهستان، اسکاندیناوی از زیر خاک درآوردند، مربوط به سکه‌های نقره ساسانی بوده است. اکثر سکه‌های این دوره در اندازه قراردادی و رسمی می‌باشد. ولی تعدادی از آنها با اندازه بزرگ‌تر (قطر ۸/۴ سانتی‌متر) در ناحیه هندوکش ضرب شده است. بیشتر سکه‌های سامانی در خراسان و نواحی شرقی ضرب شده. ولی تعداد معدودی هم در نواحی غربی به ضرب رسیده‌اند. آل بویه نیز به اندازه سامانیان سکه ضرب نموده‌اند. سکه‌های این دوره برای محققین تاریخی منابع اطلاعاتی بسیار باارزشی است. زیرا روی سکه‌های آنها القاب و اسامی زیادی از شاهزادگان آل‌بویه و ارتباطات شاخه‌های متعدد با یکدیگر و دست‌نشاندگان مختلفی که آنها را به رسمیت می‌شناختند و همچنین از وسعت قلمرو آنها اطلاعات با ارزشی به دست می‌آید. قدرت امرای آل‌بویه به حدی بود که به تعویض خلفا اقدام می‌نمودند. ولی به لحاظ مذهبی احترام خلفا را محفوظ می‌داشتند و نام آنها را بر روی سکه‌ها می‌آوردند. در قرن چهارم هـ . ق. برای اولین بار پس از حکومت ساسانی، بر روی سکه‌های آل‌بویه لقب شاهنشاه نیز به چشم می‌خورد. سوره مبارکه قرآن کریم که در حاشیه سکه‌های عباسی زده می‌شد برای روی سکه‌های سامانی و آل‌بویه و غزنوی نیز ضرب می‌گردید.
در روی سکه‌های اسلامی ایران تا زمان سلاجقه، صورت انسان یا حیوان دیده نمی‌شود. تصاویر سکه تا آن دوران فقط شمشیر و گاهی هلال و ستاره بود. ولی بر روی سکه‌های سلاجقه روم، تصاویر شیر و خورشید و بر روی سکه‌های طغرل سلجوقی، گنبد و گلدسته دیده می‌شود. ایلخانیان بزرگ به نقر «قاآن الاعظم و قاآن العادل و ایلخان المعظم» در اول و آخر اسم خود اکتفا می‌کردند. اما ایلخانیان ایران به تدریج کلمه شاهنشاه اسلام و سلطان همانند شاهان ایران به کار بردند. آنها گاهی اسم خود را به خط و زبان اویغوری هم بر روی سکه‌های نقره حک می‌کردند. بر روی سکه‌های غازان، اسم غازان محمود به خط کوفی و اویغوری و چینی نقر شده است. به‌طور کلی در طول شش قرن تزئینات روی سکه‌های عرب ساسانی، اموی و عباسی، شاهان ایران و سلاطین ترک تا دوره مغول به صورت خط به شیوه کوفی قدیم و بدون نقطه و اغلب شکسته زاویه‌دار منقور می‌شد. در این دوره فقط در روی سکه‌های مسی اتابکان و خوارزمشاهیان به لحاظ شیوه خطاطی، مختصر تغییری محسوس است.
از حمله مغول به بعد تدریجاً خط کوفی از حالت کوفی شکسته به نسخ و نستعلیق در زمان صفویه تغییر یافت و در واقع تغییرات خط روی سکه خیلی کندتر از کتابت انجام پذیرفت. تصاویر حیوانات مختلف روی فلوس‌های مسی منقوش است. نقش شیر و خورشید به سکه با گذشت زمان دچار تحولات زیادی شد. طغراهای مختلفی از سلاطین مغول و ترکمان‌ها متداول شد که خواناترین آن را بر روی سکه‌های ناصرالدین شاه می‌توان دید. گرچه سکه‌های مهم دوره‌های مختلف خصوصاً به دلیل زنگ‌زدگی و پوسیدگی جلب‌نظر نمی‌کند، اما از نظر تاریخی دارای اهمیت زیادی می‌باشند. طی قرن‌های اولیه هجری بیشتر شهرها دارای ضرب سکه به خصوص سکه‌های مسین بودند و اغلب برااین سکه‌ها اسامی شهرها یا حاکم‌هایی نوشته شده است که شاید گاهی نامشان در تاریخ ثبت نشده باشد. حفاری‌های علمی مناطق باستانی باعث شده است که تعداد زیادی از این سکه‌ها به دست آید و مجموعه باارزشی از سکه‌های مسی در موزه ملی ایران وجود دارد.

ضرابخانه یکی از ارکان مهم سازمان مالی در زمان صفویه بود که تحت نظر معیر الممالک اداره می‌شد. عزل و نصب حکامان و زرکشان و رئیس ضرابخانه به عهده وی بود. سکه‌های سلاطین صفوی متنوع بود. آنان نسبت به نوشته‌های روی سکه توجه خاصی داشتند. بر سکه‌ها نام و القاب شاهان صفوی به صورت ساده و یا به شعر آمده است. تاریخ و محل ضرب سکه و نیز اسامی دوازده امام یا چندین تن از ائمه روی سکه‌های صفوی منقور است. سکه‌های این دوره بیشتر از طلا، نقره و مس بود و در داد و ستدها بیشتر از سکه‌های مسی و نقره‌ای استفاده می‌شد. سکه طلا نیز در دسترس مردم بود و معمولاً در جشن‌ها و تاج‌گذاری‌ها و اعیاد از آنها استفاده می‌شد.
واحد پول این دوره «تومان» و لغتی به معنی ده هزار است. سکه طلا از اشرفی و سکه نقره را بیستی، محمدی، شاهی، عباسی، پنج عباسی و لاری می‌گفتند. سکه‌های مسی را غازی یا غاریکی می‌گفتند که ۱۰/۱ شاهی بود. بر روی فلوس‌ها نقوش مختلف حیوانات و پرندگان نقر است. بر روی سکه‌های نادرشاه افشار (۱۱۶۰-۱۱۴۸ هـ . ق. )کلمه «السلطان نادر» یا یک بیت شعر دیده می‌شود. او به سال ۱۱۴۸ هـ . ق. در دشت مغان تاجگذاری کرد و به یادگار این جشن سکه‌هایی با نوشته «الخیر فی ماوقع» ضرب شد. به لحاظ حروف ابجد تاریخی که از آن به دست می‌آید، تاریخ جلوس سلطنت نادرشاه است.

سکه در دوران اسلامی
کریم خان زند (۱۱۹۳-۱۱۶۳ هـ . ق.) در طول ۳۰ سال حکومت، خود را شاه و سلطان نخواند و عنوان وکیل الرعایا را بر خود نهاد. بر روی سکه‌های او نام وی به صورت بسیار ساده به صورت «کریم» و نام محل ضرب نوشته شده است و بر پشت سکه یک بیت شعر آمده است. سکه‌های طلای او را «کریمخانی» می‌نامند. در زمان قاجاریه سکه‌های متعدد ضرب شهرهای مختلف موجود است. نوشته بر روی بعضی از سکه‌ها مثل سکه آقامحمد خان بسیار ساده می‌باشد. در این سکه‌ها فقط نام وی به صورت یا محمد بر بالای اسامی شهرهایی که سکه در آن ضرب می‌شده است، قرار دارد و بر پشت سکه یک بیت شعر منقور است. از اواسط دوره صفویه به شهرها با توجه به موقعیت سیاسی، جغرافیایی و مذهبی آنها عناوینی داده شد. این عناوین بر روی اغلب سکه‌های این دوره دیده می‌شود. در سکه‌های افشاریه، زندیه و قاجاریه نیز این عناوین به کار رفته است. در سال ۱۲۹۵ هـ . ق. در دوره ناصرالدین شاه دارالضرب‌هایت ولایات منحل گردید و ضرابخانه در پایتخت دایر شد. این عناوین از روی سکه‌ها حذف گشت. عناوین مذکور بدین شرح هستند:
دارالسلطنه اصفهان، دارالمرز رشت، دارالعباده یزد، دارالسعاده زنجان، دارالمؤمنین کاشان، دار الامان کرمان، دار السلطنه تبریز و دارالعلم شیراز. دستگاه ضرابخانه در زمان ناصرالدین شاه در تهران تأسیس و ناصرالدین شاه تا انقراض قاجاریه سکه‌های زرین به شکل ده تومانی، دو تومانی، یک تومانی، دو اشرفی، اشرفی، پنج هزاری، دو هزاری و سکه‌های سیمین به شکل پنج هزار دیناری، ده هزار دیناری، یک هزار دیناری، دو هزار دیناری، پنج تومانی، دو قرانی، پانصد دیناری، دو شاهی، پنج شاهی، شاهی، سکه‌های مسین و نیکل به صورت دویست دیناری، صد دیناری پنجاه دیناری، و بیست و پنج دیناری بوده‌اند. سکه‌های خطی و بدون تصویر تا زمان سلطنت فتحعلی شاه قاجار معمول بود. از تمام سکه‌هایی که در مورد آنها بحث شد، نمونه‌های با ارزش در موزه ملی ایران وجود دارد که از آغاز اسلام تا آخر دوره قاجاریه در طبقه دوم موزه اسلامی به نمایش گذاشته شده است»

خرید بهترین فلزیاب های دنیا 09013545415

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: